Dwujęzyczność i wychowanie dwujęzyczne z perspektywy lingwistyki i logopedii

Opis

Dwujęzyczność i wychowanie dwujęzyczne z perspektywy lingwistyki i logopedii

Autor: Małgorzata Rocławska-Daniluk

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Minęło wiele lat, odkąd Jules Ronjat analizował dwujęzyczny rozwój swojego syna. Pewien czas minął także od momentu pierwszego wydania niniejszej książki. Poglądy na temat dwujęzyczności dzieci ewoluowały – od skrajnego natywizmu doszliśmy do etapu ostrożnego entuzjazmu, zarówno w zakresie dwujęzyczności naturalnej, jak i sztucznej. Nadal jednak problematyka dwujęzyczności zajmuje badaczy w Polsce i poza jej granicami.

Zdaniem Autorki tej publikacji dziecko w wielojęzycznym otoczeniu wymaga nietypowej perspektywy badawczej – z jednej strony związanej z koniecznością szukania wspólnych punktów odniesienia dla opisu funkcjonowania językowego dzieci w różnych odmianach dwujęzyczności, z drugiej strony podkreślającej walor docierania do tego, co jednostkowe i niepowtarzalne. Nieszablonowe w tej pracy jest również ujęcie logopedycznych aspektów dwujęzyczności, wnoszące do naukowej refleksji wiele otwartych pytań i ogólnoświatowych problemów. Szczegółowe zagadnienia lingwistyczne, dotyczące opisywanej problematyki, to m.in.: sfera słuchu fonemowego i fonetycznego, świadomość i aktywność językowa dzieci wzrastających w otoczeniu dwóch języków, zaburzenia mowy w dwujęzyczności. Liczne odwołania do anglojęzycznej literatury dostarczają cennych informacji na temat środowisk, w których dwujęzyczność już od dawna jest normą.

Badania własne autorki wnoszą ducha eksperymentu do teoretycznych opisów części wstępnej. Dla współczesnych badaczy zjawiska dwujęzyczności staną się z pewnością ważnym źródłem obserwacji i zachętą do podjęcia samodzielnych analiz.

Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.1. Wyjaoenienie pojęcia dwujęzycznooeci i wychowania

dwujęzycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.2. Rodzaje i kategorie dwujęzycznooeci . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.3. Dwujęzyczny rozwój mowy dzieci z perspektywy historycznej . . 18

1.4. Język pierwszy (L1) a język drugi (L2) . . . . . . . . . . . . . . . 23

2. Charakterystyka przyswajania języka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.1. Najważniejsze czynniki wpływające na przyswajanie języka . . . 28

2.1.1. Motywacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.1.2. Zdolność językowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.1.3. Dostêp do danych językowych . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.2. Charakterystyczne cechy procesu przyswajania języka . . . . . . 36

2.2.1. Właściwości strukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.2.2. Tempo przyswajania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.2.3. Stan koñcowy procesu przyswajania jêzyka . . . . . . . . 39

3. Nauczanie dwujęzyczne na etapie przedszkola

i szkoły podstawowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

3.1. Dziecko w wieku żłobkowo-przedszkolnym

i wczesnoszkolnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

3.2. Nauczanie dwujęzyczne w Polsce i za granicą . . . . . . . . . . . 46

4. Dwujęzyczność a przemiany zachodzące w dziecku . . . . . . . . . . 55

4.1. Dojrzewanie dziecka do aktywności językowej . . . . . . . . . . 55

4.2. Różne rodzaje aktywności dziecka

w kontekście dwujęzyczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

4.3. Nowe spojrzenie na świadomość językową

i terminy z nią związane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

4.4. Zagadnienia fonetyczno-fonologiczne w dwujęzyczności . . . . . 85

4.4.1. Rozwój zdolności słyszenia różnic między fonemami . . . 85

4.4.2. Opanowywanie dwóch systemów fonologicznych . . . . . 92

4.5. Rozwój leksykalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

5. Dwujęzyczność a zadania stojące przed nauczycielami

i logopedami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

5.1. Cele edukacji językowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

5.2. Dwujęzyczność i zaburzenia mowy . . . . . . . . . . . . . . . . 125

5.2.1. Opieka logopedyczna w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . 125

5.2.2. Opieka logopedyczna w Niemczech, Wielkiej Brytanii

i Holandii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

5.2.3. Nowe projekty badawcze na temat dwujęzyczności . . . . 131

5.2.4. Zadania stojące przed logopedią w XXI wieku –

logopedia w fazie przemian . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

6. Badania własne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

6.1. Wprowadzenie – opis schematu przeprowadzonych

badań własnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

6.2. Szczegółowy opis badań. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

6.2.1. Seria I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

6.2.2. Seria II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

6.2.3. Seria III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

6.2.4. Seria IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Aneks

Jean Baudouin de Courtenay, Einige Beobachtungen an Kindern . . . . 182

Arkusz zadañ dla dzieci z przedszkoli dwujêzycznych (P1, P2) . . . . 188

Ankieta dla rodziców dzieci z P1 (N = 12), wraz zebranymi

wynikami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Zestawienie wyników badañ serii I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Spis rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226