Teoretyczne i praktyczne wymiary procesu resocjalizacji nieletnich

Opis

Teoretyczne i praktyczne wymiary procesu resocjalizacji nieletnich

Autor: Joanna Jezierska, Justyna Siemionow

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Publikacja wpisuje się w aktualną obecnie w polskiej pedagogice problematykę efektywności oddziaływań wychowawczych. Praca resocjalizacyjna z młodzieżą niedostosowaną społecznie ukierunkowana jest na przygotowanie wychowanków na powrót do środowiska otwartego oraz funkcjonowanie w oparciu o obowiązujące normy społeczno-prawne. Cel ten nie może być osiągnięty bez stałych poszukiwań skutecznych rozwiązań, jak również wdrażaniu innowacji pedagogicznych. Autorki poza umocowaniem teoretycznym (opartym o różne nurty psychologiczne istotne z punktu widzenia resocjalizacji) zagadnienia resocjalizacji dzieci i młodzieży, wskazują przykładowe programy pracy, a przede wszystkim zachęcają czytelnika do tworzenia własnych autorskich programów ukierunkowanych na pomoc i wsparcie zarówno dziecka jak i jego rodziny.

Publikacja zawiera również opis Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego, zasad jego tworzenia i znaczenia dla przebiegu całego procesu resocjalizacji. Ponadto, czytelnik zostanie zapoznany z różnymi modyfikacjami tych programów w zależności od potrzeb i posiadanych przez dziecko jaki jego rodzinę zasobów. Interesujące jest również to jak tworzenie indywidualnych oraz grupowych programów pracy z wychowankami łączy się z zagadnieniem efektywności procesu resocjalizacji, pozwala projektować poszczególne jego etapy, wskazywać skuteczne działania i na bieżąco je modyfikować.

SPIS TREŚCI

Wstęp 9

1. Wybrane teoretyczne podstawy planowania i projektowania pracy

resocjalizacyjnej z nieletnimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.1. Psychoanaliza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.1.1. Klasyczna psychoanaliza Zygmunta Freuda . . . . . . . . . . . . 16

1.1.1.1. Struktura osobowości w ujęciu Zygmunta Freuda,

próba wyjaśnienia przestępczego zachowania nieletnich 17

1.1.1.2. Stadia rozwoju psychoseksualnego w ujęciu

Zygmunta Freuda, czyli przejście od id w stronę

superego, a możliwość powstania zachowań

przestępczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.1.2. Znaczenie roli ego w strukturze osobowości 23

1.1.2.1. Ego przestępcze w świetle koncepcji Anny Freud . . . . 24

1.1.2.2. Mechanizmy obronne ego 26

1.1.3. Współczesna psychoanaliza, czyli teoria relacji z obiektem . . . 29

1.1.3.1. Wpływ superego na styl przystosowania się 29

1.1.4. Koncepcja przywiązania Johna Bowlby’ego . . . . . . . . . . . . 31

1.1.5. Wykorzystanie terapii psychoanalitycznej na potrzeby

procesu resocjalizacji 35

1.2. Podejście poznawczo-behawioralne 37

1.2.1. Podejście behawioralne 38

1.2.1.1. Warunkowanie klasyczne i instrumentalne 39

1.2.1.2. Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury 42

1.2.1.3. Koncepcje pogranicza, poznawcze regulatory

zachowań społecznych, teoria zlokalizowania

kontroli Juliana Rottera oraz teoria wyuczonej

bezradności Martina Seligmana . . . . . . . . . . . . . . 45

1.2.1.4. Wykorzystanie terapii behawioralnej w procesie

resocjalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

1.2.2. Podejście poznawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

1.2.2.1. Założenia terapii poznawczo-behawioralnej . . . . . . . 49

1.2.2.2. Nieracjonalne przekonania – zniekształcenia

poznawcze i ich wpływ na funkcjonowanie człowieka 53

1.2.2.3. Rozwój moralny w ujęciu teorii poznawczych . . . . . . 58

1.2.2.4. Wykorzystanie terapii poznawczo-behawioralnej

w procesie resocjalizacji 61

1.3. Możliwość wykorzystania innych koncepcji terapeutycznych

w pracy z nieletnimi 65

1.4. Podsumowanie możliwości wykorzystywania koncepcji

psychologicznych w projektowaniu oddziaływań resocjalizacyjnych . . 71

2. Wybrane metody, techniki i narzędzia psychologiczne wykorzystywane

w pracy resocjalizacyjnej z nieletnimi, czyli podstawowy warsztat pracy . . 73

2.1. Diagnoza 74

2.2. Podstawowy warsztat pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

2.3. Relacja terapeutyczna i opór w procesie pomagania 77

2.4. Miękkie umiejętności terapeutyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

2.4.1. Obserwacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

2.4.2. Efektywne słuchanie i umiejętne zadawanie pytań . . . . . . . . 86

2.5. Umiejętne wykorzystanie własnych zasobów . . . . . . . . . . . . . . . 89

2.6. Oddziaływania grupowe i psychoterapia grupowa . . . . . . . . . . . . 90

2.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

3. Proces resocjalizacji w środowisku instytucjonalnym . . . . . . . . . . . . . 95

3.1. Proces resocjalizacji nieletnich jako kontinuum działań . . . . . . . . . 111

3.2. Proces resocjalizacji jako szczególny rodzaj relacji między

wychowankiem a wychowawcą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

3.3. Aktywizacja zasobów osobistych i społecznych wychowanków

w procesie resocjalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

4. Diagnoza pozytywna w resocjalizacji – nowe rozwiązania 133

5. Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny w procesie

resocjalizacji nieletnich: konstrukcja, zawartość, znaczenie 143

5.1. Przykłady i propozycje zapisów Indywidualnego Planu

Edukacyjno-Terapeutycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

5.1.1. IPET nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

5.1.2. IPET nr 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

5.1.3. IPET nr 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

5.1.4. IPET nr 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

5.2. Ewaluacja w pracy resocjalizacyjnej 159

5.2.1. Analiza efektów a ewaluacja w pracy resocjalizacyjnej . . . . . . 161

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Bibliografia 167

Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Spis schematów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177