Reguły i iluzje fiskalne w Polsce Ujęcie prawnofinansowe

Opis

Reguły i iluzje fiskalne w Polsce Ujęcie prawnofinansowe

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Autor: Przemysław Panfil

We współczesnych demokracjach istnieją liczne czynniki polityczno-instytucjonalne, które sprawiają, że prowadzona przez władze publiczne polityka nie dąży do maksymalizacji użyteczności społecznej. Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest brak poczucia prywatnej współodpowiedzialności za stan finansów publicznych ze strony pojedynczych obywateli. Jednocześnie asymetria informacji powoduje, że nie są oni dostatecznie świadomi istnienia i roli długookresowych ograniczeń budżetowych. W konsekwencji budują sobie fałszywe wyobrażenie na temat możliwych wariantów demokratycznego wyboru, czyli podlegają iluzji fiskalnej. Skutkuje to permanentnym deficytem budżetowym, który prowadzi do szybkiej akumulacji zadłużenia. Okoliczności te stanowią największe wyzwanie dla stabilności fiskalnej, którą należy uznać za dobro publiczne warunkujące zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, a tym samym wymagające szczególnej ochrony. Uzasadnia to stworzenie takich rozwiązań instytucjonalnych, które zabezpieczałyby interesy obywateli danego kraju przed konsekwencjami nadmiernie rozluźnionej polityki fiskalnej. Rozwiązania te – stanowiące obszerną i wewnętrznie zróżnicowaną grupę – określa się wspólnym mianem „reguł fiskalnych”. W ogólnym założeniu władze publiczne poddawane ograniczeniom wynikającym z tych reguł powinny wdrażać reformy zmierzające do poprawy stanu finansów publicznych. W praktyce można się jednak spotkać się z działaniami polegającymi na rozluźnianiu tych ograniczeń. W tym celu władze publiczne dostosowują kształt reguł fiskalnych do bieżących potrzeb politycznych lub też obchodzą te reguły poprzez budowanie iluzji fiskalnych. Ten ostatni skutek można osiągnąć między innymi poprzez działania z zakresu kreatywnej rachunkowości. Niestety oba przywołane instrumenty służące rozluźnieniu ograniczeń wynikających z reguł fiskalnych są od lat wykorzystywane przez polskie władze publiczne. Rodzi to konieczność opracowania założeń nowych rozwiązań instytucjonalnych, które stałyby na straży stabilności fiskalnej w Polsce.

Spis treści

Wykaz skrótów . 7

Akty prawne. 7

Czasopisma i publikatory.. 8

Organy i instytucje. 8

Inne. 9

Wstęp. 11

Rozdział 1

Istota i determinanty stabilności fiskalnej. 21

1.1. Skłonność do deficytu. 21

1.2. Ewolucja poglądów na temat stabilności fiskalnej. 28

1.3. Ocena stabilności fiskalnej . 33

1.4. Przejawy i konsekwencja nierównowagi fiskalnej . 41

1.5. Przywracanie stabilności fiskalnej . 54

1.6. Istota stabilności fiskalnej – próba syntezy . 57

1.7. Podsumowanie . 63

Rozdział 2

Reguły fiskalne w teorii i praktyce . 67

2.1. Historia rozwoju reguł fiskalnych. 67

2.2. Istota i cel wprowadzenia reguł fiskalnych. 73

2.3. Klasyfikacja reguł fiskalnych . 76

2.4. Skuteczność, restrykcyjność i konstrukcja reguł fiskalnych. 88

2.5. Indeksy reguł fiskalnych. 98

2.6. Podsumowanie. 105

Rozdział 3

Polskie reguły fiskalne na tle porównawczym. 109

3.1. Obowiązujące w Polsce reguły fiskalne w ujęciu historycznym. 109

3.2. Polskie reguły fiskalne na tle reguł fiskalnych innych państw UE . 116

3.3. Konstrukcja bułgarskich reguł fiskalnych . 123

3.4. Konstrukcja holenderskich reguł fiskalnych . 131

3.5. Konstrukcja maltańskich reguł fiskalnych . 135

3.6. Polska reguła zadłużeniowa i jej mechanizm korekcyjny . 138

3.7. Polska tymczasowa i stabilizująca reguła wydatkowa . 151

3.8. Polskie reguły fiskalne – wnioski de lege lata . 162

3.9. Podsumowanie . 176

Rozdział 4

Iluzje fiskalne w teorii i praktyce . 181

4.1. Przyczyny, istota i konsekwencje iluzji fiskalnych. 181

4.2. Tradycyjne ujęcie iluzji fiskalnych. 186

4.3. Nowoczesne ujęcie iluzji fiskalnych . 193

4.4. Klasyfikacja niestrukturalnych dostosowań fiskalnych. 200

4.5. Praktyczne przykłady usprawnień rachunkowych na świecie . 213

4.6. Podsumowanie . 231

Rozdział 5

Iluzje fiskalne w Polsce. 235

5.1. Polska i unijna metodologia obliczania wskaźników fiskalnych. 235

5.2. Optymistyczne prognozowanie budżetowe w Polsce. 249

5.3. Polskie usprawnienia rachunkowe w ujęciu historycznym. 262

5.4. Usprawnienia rachunkowe w Polsce – wnioski de lege lata. 302

5.5. Podsumowanie. 310

Rozdział 6

Wnioski de lege ferenda . 313

6.1. Zasada stabilności fiskalnej. 313

6.2. Polskie ramy budżetowe. 325

6.3. Proponowany kształt polskich reguł fiskalnych . 332

6.4. Mechanizm monitorowania przestrzegania

polskich reguł fiskalnych. 358

6.5. Podsumowanie . 374

Zakończenie. 377

Źródła prawa. 381

Krajowe akty prawne. 381

Unijne akty prawne . 384

Zagraniczne akty prawne . 386

Orzecznictwo. 386

Literatura . 387

Inne dokumenty . 404

Źródła internetowe. 406

Spis rysunków, tabel i wzorów . 407