Opis

Polskie Tradycje Ezoteryczne 1890–1939 – tomy I – V

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Intencją autorów zbioru Polskie Tradycje Ezoteryczne 1890–1939 było stworzenie bazy, przede wszystkim faktograficznej, odnoszącej się do najważniejszych aspektów działalności polskich przedwojennych środowisk ezoterycznych. Tomy te stanowią pewną ideową całość i dlatego warto je czytać w ustalonej kolejności, chociaż każdy można traktować również jako odrębne studium przypadków, zgrupowanych według określonych cech wspólnych.

Pierwszy tom, Teozofia i antropozofia, poświęcony został historii dwóch największych stowarzyszeń ezoterycznych na ziemiach polskich – Towarzystwa Teozoficznego i Towarzystwa Antropozoficznego. Autorzy tych prac – Izabela Trzcińska (AGH w Krakowie), Agata Świerzowska (UJ) i Józef Szymeczek (Uniwersytet w Ostrawie) oraz Monika Rzeczycka (UG) i Katarzyna Arciszewska -Tomczak (UG) podjęli próbę zrekonstruowania polskich dziejów tych formacji do 1939 r., wpisując je w międzynarodowe konteksty.

Drugi tom, Formacje, ludzie, idee, obejmuje dwie części. W pierwszej, pióra Anny Mikołejko (UW), został przedstawiony intelektualny krajobraz polskiego spirytyzmu i mediumizmu. W drugiej znalazło się dziesięć szkiców badawczych autorstwa Agaty Świerzowskiej, Anny Mikołejko, Izabeli Trzcińskiej, Przemysława Sieradzana (UG) i Jarosława Tomasiewicza (UŚ), Moniki Rzeczyckiej oraz Renaty Wieczorek poświęconych wybranym postaciom prominentnych polskich ezoteryków działających poza głównymi ugrupowaniami, którzy odegrali ważną rolę w procesie rozwoju ruchów alternatywnej duchowości w kulturze polskiej, zarówno w okresie objętym badaniami, jak i w czasach powojen-nych. Zostały tutaj przywołane sylwetki Mieczysława Geniusza (1853–1920), Józefa Chobota (1875–1942), Wincentego Lutosławskiego (1873–1954), Józefa Świtkowskiego (1876–1942), Agnieszki Pilchowej (1888–1945) i Stefana Ossowieckiego (1877–1944), Franciszka Augustyna Prengla (1899–1944) wraz z innymi astro-logami międzywojnia, a także Jana Hadyny (1899–1971), Włodzimierza Tarły-Mazińskiego (1889–1967), Błażeja Włodarza (1896–1979) i Lucjana Mariana Freytaga (1883–1967). Jak wszelkie tego rodzaju wybory, i ten nie objął całości złożonego i zindywidualizowanego zjawiska polskiego ezoteryzmu, przywołane postacie pozostają jednak reprezentatywne dla polskiej recepcji tego fenomenu kulturowego.

Pierwszy i drugi tom kończą omówienia prasy oraz wybranych wydawnictw ezoterycznych związanych z przedstawionymi formacjami lub postaciami, przygotowane przez Urszulę Patocką-Sigłowy (UG).

Trzeci tom, Masoneria, poświęcono polskiemu wolnomularstwu w okresie od połowy XIX w. do 1939 r. Tadeusz Cegielski (UW) i Monika Rzeczycka (UG), autorzy zamieszczonych w tym tomie studiów, zaproponowali ujęcie masonerii w kontekście badań nad ezoteryzmem, dopełniając tym samym rekonstrukcję różnorodnych ruchów i koncepcji związanych z dziejami alternatywnej duchowości na ziemiach polskich.

Czwarty tom tej edycji, Źródła i dokumenty, zawiera teksty, które uzupełniają prezentowane studia. Najczęściej są to materiały wcześniej niepublikowane lub trudno dostępne. Dodać trzeba, że ich wybór był wyjątkowo trudny – w imponującym pod względem objętości i zawartości zbiorze archiwaliów pozyskanych podczas badań należało wskazać nie tylko najważniejsze dokumenty statutowe czy teksty programowe, lecz także materiały możliwie najpełniej ilustrujące wielowymiarowość polskiego ezoteryzmu. W każdym przypadku było ich znacznie więcej niż miejsca, którym dysponowaliśmy.

Angielski, piąty tom, Polish Esoteric Traditions… zawiera rekonstrukcję polskich koncepcji ezoterycznych, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. Ze względu na rozbieżność i niejednoznaczność wielu z tych źródeł, ich opracowanie i wybór najbardziej reprezentatywnych osób w tej dziedzinie wraz z propagowanymi przez nich ideami stanowił bardzo trudne zadanie. Autorzy poczynili jednak starania by rzucić światło na typowe polskie fascynacje ezoteryzmem, kim byli ich najsławniejsi animatorzy, i które z tych tematów przetrwały wojnę.