Ochrona i konserwacja historycznej architektury modernistycznej Gdyni

Opis

Ochrona i konserwacja historycznej architektury modernistycznej Gdyni

Autor: Hirsch Robert

Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej

Architektura modernistyczna w Polsce stała się w ostatnich latach przedmiotem szerokiego zainteresowania specjalistów zajmujących się historią architektury i konserwacją zabytków. Zmienia się także stopniowo społeczne nastawienie do tej części dziedzictwa kulturowego i rośnie grono miłośników architektury XX w. W coraz szerszym zakresie, choć nadal nie bez przeszkód, najlepsze dzieła architektury modernistycznej obejmowane są ochroną prawną. Po okresie degradacji i deformujących przekształceń liczne budynki modernistyczne zaczynają być doceniane i poddawane działaniom, które zapewniają ich zachowanie i przywracają zatarte walory. Bardzo wiele dowodów tej przemiany obserwujemy także na terenie Gdyni. Wśród wielu miast Polski Gdynia zajmuje miejsce szczególne. Powstanie portu i miasta było efektem intensywnego i relatywnie krótkiego procesu, wynikającego z uwarunkowań międzywojennych. Port i miasto są symbolami dokonań odrodzonej Polski porozbiorowej i całego dwudziestolecia międzywojennego.

W Gdyni brak wielowiekowej zabudowy oznacza z jednej strony brak wielu problemów, z jakimi borykają się inne miasta historyczne, związanych np. ze starą i zdegradowaną zabudową, z drugiej jednak strony przekłada się na specyficzne walory kulturowe, które nie dla wszystkich są oczywiste, a w dużym stopniu są dopiero stopniowo odkrywane. Tu, jak mało gdzie, międzywojenna historia splata się ze współczesnością, także dzięki mieszkańcom, którzy od początków są silnie związani z miastem. To społeczność Gdyni – mieszkańcy, właściciele domów, budowniczowie i architekci – przeniosła tradycję przez zawirowania historii – okres II wojny światowej oraz czasy PRL – przekazując ją kolejnym pokoleniom oraz nowym mieszkańcom. Ta kontynuacja i ciągłość to nieoceniony potencjał miasta.

Początki architektury modernistycznej w Gdyni przypadły na koniec lat 20. XX w. W latach 30. nastąpił rozkwit tej architektury, trwający aż do wybuchu II wojny światowej, która przyniosła architektoniczny zastój, a w końcowej fazie destrukcję zabudowy. Po wojnie nastąpił nowy etap w dziejach architektury modernistycznej, którego koniec trudno jest jednoznacznie określić. Przez kilka lat bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej widoczne były próby powrotu do rozwiązań sprzed okupacji: nowe budynki projektowali przedwojenni architekci, działalność prowadzili przedwojenni inwestorzy i prywatne firmy budowlane. Ten silny związek zaczął zanikać z końcem lat 40. XX w. wobec utrwalania się nowych uwarunkowań politycznych oraz pojawienia się architektury socrealistycznej, zrywającej z tradycją modernistyczną.

Powrót założeń i form modernistycznych w architekturze nastąpił w pewnym stopniu w drugiej połowie lat 50. XX w., przejawiając się głównie cechami funkcjonalno-estetycznymi, jednak już w nowej sytuacji politycznej i gospodarczej. Architektura modernistyczna odrodziła się i trwała przez kolejne lata, a koniec tego okresu nie jest łatwy do ustalenia. Z bardzo wielu rozwiązań, które stanowiły zdobycz architektury modernistycznej, korzystamy do dzisiaj.

W książce skoncentrowano się na architekturze okresu międzywojennego oraz pierwszych lat po wojnie. Architektura okresu międzywojennego została już dobrze zbadana i opracowana, a upływ czasu pozwala mieć do niej dystans niezbędny do dokonania podsumowania. Ponadto architektura lat międzywojennych pozostaje nadal głównym celem działań konserwatorskich. Sięgnięto także do przykładów z architektury powojennej, aby ukazać relacje pomiędzy architekturą modernistyczną z lat międzywojennych i powojennych. Istnieje całkiem liczna grupa budynków, które należą i do jednego, i do drugiego okresu. Szczególny nacisk położono na zespół zabudowy dzielnicy centralnej, czyli śródmieście Gdyni, które zostało ukształtowane w okresie międzywojennym i którego znaczna część podlega ochronie jako zabytkowy układ urbanistyczny, a od 2015 r. jest jednym z Pomników Historii, ustanowionych przez Prezydenta RP. Tu znajduje się największe skupisko budynków modernistycznych w mieście.

SPIS TREŚCI
WSTĘP ……. 5
1. CHARAKTERYSTYKA HISTORYCZNEJ ARCHITEKTURY MODERNISTYCZNEJ GDYNI …….. 7
1.1. Architektura modernistyczna Gdyni w okresie międzywojennym …… 7
1.1.1. Początki architektury modernistycznej w Gdyni …… 7
1.1.2. Wielki plac budowy …………. 16
1.2. Skutki II wojny światowej w architekturze modernistycznej Gdyni ……… 24
1.2.1. Przerwane dzieło ……… 24
1.2.2. Gdynia niedokończona ……….. 25
1.2.3. Zabudowa w czasie II wojny światowej ………..26
1.2.4. Zniszczenia wojenne ……… 28
1.3. Historyczna architektura modernistyczna Gdyni w pierwszych latach po II wojnie światowej …. 31
1.3.1. Odbudowa po II wojnie światowej ……….. 31
1.3.2. Dokańczanie przedwojennych inwestycji ……. 34
1.3.3. Przekształcenia międzywojennych budynków modernistycznych ……. 40
1.3.4. Historyczna architektura modernistyczna po II wojnie światowej ……… 46
1.3.5. Budynki modernistyczne pierwszych lat powojennych nawiązujące
do architektury przedwojennej …… 51
2. OCHRONA HISTORYCZNEJ ARCHITEKTURY MODERNISTYCZNEJ GDYNI ….. 58
2.1. Ochrona prawna historycznej architektury modernistycznej Gdyni …… 61
2.1.1. Architektura modernistyczna Gdyni w rejestrze zabytków ………. 62
2.1.2. Ochrona dziedzictwa w planowaniu przestrzennym …………. 69
2.1.3. Ochrona układu urbanistycznego śródmieścia Gdyni ………… 73
2.2. Uwagi o zachowaniu wartości niematerialnych ………. 78
2.3. Wybrane kwestie finansowania konserwacji zabytków Gdyni ………. 80
2.4. Ochrona długofalowa przez popularyzację i partycypację społeczną ………. 82
3. HISTORYCZNA ARCHITEKTURA MODERNISTYCZNA W PRZESTRZENI WSPÓŁCZESNEGO MIASTA … 91
3.1. Zachowanie walorów miasta historycznego na przykładzie środmieścia Gdyni …… 91
3.1.1. Nowa zabudowa w mieście historycznym …… 92
3.1.2. Przestrzenie publiczne w mieście historycznym …….. 93
3.1.3. Przestrzenie wewnętrzne kwartałów zabudowy ….. 95
3.1.4. Zachowanie innych historycznych elementów przestrzeni miasta … 99
3.2. Współczesne przekształcenia historycznej architektury modernistycznej Gdyni …… 101
3.2.1. Rozbudowy i modernizacje …….. 102
3.2.2. Adaptacje …………… 105
3.2.3. Restauracje i remonty …………. 106
3.2.4. Wyburzenia ……….. 108
4. WYKOŃCZENIE ELEWACJI BUDYNKÓW MODERNISTYCZNYCH GDYNI ……. 111
4.1. Projekty i ich realizacje …….. 112
4.2. Elewacje z okładziną z kamienia naturalnego ………. 114
4.3. Elewacje z okładziną z płytek …….. 137
4.4. Elewacje wykończone cegłami ceramicznymi …………. 156
4.5. Elewacje wykończone cegłami cementowymi ……. 166
4.6. Elewacje tynkowane ………. 172
4.7. Detale na elewacjach …………… 224
5. CHARAKTERYSTYCZNE ELEMENTY ARCHITEKTONICZNE BUDYNKÓW MODERNISTYCZNYCH
GDYNI ……… 228
5.1. Drzwi i bramy ……… 229
5.2. Okna i inne rodzaje doświetlenia budynków ……… 241
5.3. Wykończenie i wyposażenie wnętrz budynków modernistycznych ……… 252
5.4. Posadzki ………… 255
5.5. Wykończenie ścian wewnętrznych ……….. 279
5.6. Balustrady ………… 284
5.7. Wyposażenie wnętrz ………. 291
6. STUDIA PRZYPADKÓW – ADAPTACJE BUDYNKÓW MODERNISTYCZNYCH …. 304
6.1. Adaptacja hali garażowej w Gdyni-Redłowie ……. 305
6.2. Adaptacja Dworca Morskiego na Muzeum Emigracji ……… 310
6.3. Rewaloryzacja dworca kolejowego Gdynia Główna ……… 321
Bibliografia ……….. 334
Plan 1 …………. 347
Plan 2 …………… 349