Polonistyka końca świata

Opis

Polonistyka końca świata. Edukacja literacka wobec wyzwań współczesności

Autorzy: Maciej Michalski

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

„Świat umiera, a my nawet tego nie zauważamy” – pisała niedawno Olga Tokarczuk. Mimo to uprawiamy dydaktykę polonistyczną (i nie tylko), tak jakby nie obchodził nas zbliżający się koniec i prowadzące do niego kryzysy. Coraz bardziej powiększa się rozziew między otaczającą nas rzeczywistością a tym, czego i jak nauczamy, przyczyniając się do wzrostu frustracji młodych ludzi, potęgowanej nieprzewidywalnymi skutkami pandemii. Książka niniejsza stanowi próbę diagnozy tej sytuacji oraz oferuje propozycje zmian w edukacji literackiej, aby pomagała ona przetrwać we współczesnym świecie oraz odpowiedzialnie go zmieniać.

Spis rzeczy

Wstęp . . 9

Część I

Próba diagnozy – współczesne kryzysy

Próba diagnozy – wyzwania współczesności . . 19

Kryzys wspólnoty .  . 19

Kryzys środowiska . .. 26

Kryzys poznawczy . . 28

Wnioski . . 34

Próba diagnozy – uczniowie i studenci . . 35

Próba diagnozy – skutki pandemii .. 44

Próba diagnozy – szkoła i edukacja literacka .  . 52

Kryzys szkolnictwa .. 54

Złudzenie sprawczości .  58

Edukacja polonistyczna – „programowy” punkt wyjścia . . 63

Osmotyczny (protoakademicki/transmisyjny) charakter podstawy .. 65

Etnocentryzm i kwestie tożsamości .. 69

„Wiedzocentryzm”. 75

Literaturocentryzm . . 79

Edukacja literaturą oraz dla literatury i dla literaturoznawstwa . 81

Kanon lektur . . 84

Tragizm, nieszczęścia, porażki .  85

Antropocentryzm . . 88

-centryzmy i inne -izmy, czyli iluzja kompletności i kontroli .. 89

Retrotopia edukacyjna . . 91

Miejsce retoryki .. 94

Wnioski . . 97

Próba diagnozy: po co nam dziś literatura oraz literaturoznawstwo? .. 98

Trudności z odpowiedzią . . 100

Do czego (prawdopodobnie) literatura nie służy .. 109

Przeciw literaturze i literaturoznawstwu . 113

Współczesne użycia literatury . 122

Wnioski .. 128

Część II

Propozycje rozwiązań

Wstępne założenia . . 133

Dlaczego język polski? . . 139

Z czego (częściowo) zrezygnować .. 145

Edukacja literacka bez literatury? .146

„Farewell, miss Iza, farewell”, czyli co zrobić z klasyką literatury? .. 147

Edukacja literacka bez literaturoznawstwa? . 153

Gatunki jak modi egzystencji/antropologiczne .  155

Narracja, fabuła, fikcja . 161

Stylistyka i figury myśli, czyli metonimia, metafora, ironia i symbol . 163

Dobór tekstów . 165

Narracje personalne .. 166

Teksty niefikcjonalne i nieliterackie . 169

Fragment .  171

Ramy edukacji polonistycznej .. 172

Wiedza ..174

Aktualność .. 176

Postantropocentryzm .. 177

Pluralizm: perspektyw, kultur, przekonań . . 181

Tematy, doświadczenia i kategorie interdyskursywne . 185

Doświadczenia trudne .  186

Umiejętności .. 188

Nauka krytycznego myślenia .189

Pułapki myślenia, błędy, bezmyślność . 194

Nauka krytycznego myślenia w edukacji literackiej . 201

Interpretacja . . 205

Interpretacja jako sposób bycia (we wspólnocie) .. 206

Praca tekstem . . 208

Pluralizm – poetyk, metod, odczytań, dyscyplin . 210

Kompetencje społeczne . . . 212

Kształtowanie wrażliwości i otwartości . . 212

Kształtowanie odporności  . 218

Lekcja (z) psychologii .. 220

Lekcja (z) filozofii . 222

Komizm, czyli „przyśmiewanie sobie rzeczywistości” . 223

Interpretacja i pisanie jako kształtowanie resilience .  226

Współczesny nauczyciel . .228

Podstawa programowa – propozycja .  230

Wstępne założenia . . 231

Projekt podstawy programowej . . 233

Propozycja egzaminów . . 241

Zakończenie: próbować! . . 245

Bibliografia . .. 247

Indeks osób . . . 265

Nota edytorska . . . 271