Jan Heweliusz i Kultura Heweliuszowska Utilitas et Delectatio

Opis

Jan Heweliusz i Kultura Heweliuszowska
Utilitas et Delectatio

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Autor: Maria Mendel, Józef Włodarski (red.)

Książka powstała w związku z obchodami 400-lecia urodzin Jana Heweliusza w roku 2011, ogłoszonym w Polsce Rokiem Jana Heweliusza. Jej autorami są przedstawiciele różnych dziedzin, wywodzący się też z różnych środowisk, których łączy jedno – zainteresowanie i inspiracja osobą i dziełem wielkiego gdańskiego astronoma. Swoimi tekstami dowodzą oni, że współtworzymy kulturę heweliuszowską, której koncepcja na łamach niniejszej publikacji została przybliżona. Książka stanowi zatem wyraz tej inspiracji Heweliuszem i ukształtowanym przez niego modelem kultury, jest też w pewnym sensie odzwierciedleniem dzieł wydawanych przez samego Heweliusza. W koncepcji edytorskiej zamierzeniem wydawców było bowiem zbliżenie się do sposobu, w jaki swe książki wydawał Jan Heweliusz. Stąd jego osoba pojawia się nie tylko w warstwie naukowej, historycznej, społecznej, w warstwie myśli, ale też w warstwie ilustracyjnej.

Spis treści
Wstęp (Maria Mendel, Józef Włodarski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Jan Heweliusz i jego czasy
w świetle wyników badań – tekst w kontekście / 13
Józef Włodarski
Jan Heweliusz – rajca miejski i polityk . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Jerzy Błażejowski
Jan Heweliusz – browarnik gdański . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Elwira Kamola
Ozdoba wieku i chluba ojczyzny – Jan Heweliusz, życie i edukacja . . . . . . . 33
Mariusz Brodnicki
Program edukacji przyrodniczej w okresie pobytu Jana Heweliusza
w Athenae Gedanenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Jacek Friedrich
Pejzaż architektoniczny Gdańska czasów Heweliusza . . . . . . . . . . . 53
Krystyna Jackowska
Portrety Jana Heweliusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Maria Otto
Siedemnastowieczny gdański hiob. Jan Heweliusz o pożarze swojego
obserwatorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Heweliusz – niekończąca się obecność i inspiracja / 119
Monika Żmudzka‑Brodnicka
„Atlas uczonego świata” – o poezji pisanej ku czci Jana Heweliusza . . . . . . 121
Agnieszka Witczak
Iohannes Petrus Titius. Wiersze okolicznościowe dedykowane
Heweliuszowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Piotr Kitowski
Abrys niebieskiego dziwnego światła. Zorza polarna nad Gdańskiem
w nocy 17/18 marca 1716 roku w opisie Johanna Arnda . . . . . . . . . . 147
Spis treści
Piotr Paluchowski
Sto lat później. Informacje o astronomii i fizyce w gdańskim czasopiśmie
„Danziger Erfahrungen” w latach 1739–1793 . . . . . . . . . . . . . 157
Piotr Gnaciński
Obserwacje Heweliusza a współczesna astronomia . . . . . . . . . . . . 165
Janusz Dargacz
Nowe ustalenia w sprawie lokalizacji domów Jana Heweliusza . . . . . . . . 173
Andrzej Woziński
Astrologia w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Gdańsku
w kontekście tutejszych realizacji artystycznych . . . . . . . . . . . . . 189
Maria Sibińska
Kosmiczne polowanie, czyli opowieści arktycznego nieba . . . . . . . . . 209
W stronę kultury heweliuszowskiej? / 221
Anna Zalewska
Rocznice, pomniki, wystawy, pamiątki jako przejawy „niedomkniętej
rzeczywistości”. Jan Heweliusz (1611–2011) i jego miejsce
(w) pamięci zbiorowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Andrzej Zbierski
Wiek Heweliusza – uczonego, gdańszczanina, Europejczyka . . . . . . . . 237
Maria Mendel
Uczeni i miejsca. O kulturze heweliuszowskiej . . . . . . . . . . . . . . 241
Andrzej Taranek
Pamięci dzieła Jana Heweliusza Firmamentum Sobiescianum sive Uranographia
Ekslibris Papieża Jana Pawła II, Gdańsk 1987 . . . . . . . . . . . . . . 253
Aneks / 257
Maria Mendel
Rok Jana Heweliusza dobiegł końca. Uniwersytet Gdański
podsumowuje swój udział w jubileuszu wielkiego uczonego . . . . . . . . 259
7
Table of Contents
Preface (Maria Mendel, Józef Włodarski) . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Johannes Hevelius and his times in the light of the results of researchthe
text in the context / 13
Józef Włodarski
Johannes Hevelius – the city councilor and the politician . . . . . . . . . . 15
Jerzy Błażejowski
Johannes Hevelius – the Gdańsk brewer . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Elwira Kamola
Embellishment of the century and the pride of the homeland-
Johannes Hevelius, the life and the education . . . . . . . . . . . . . . 33
Mariusz Brodnicki
Environmental education program in the period of Johannes Hevelius
stay in Athenae Gedanenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Jacek Friedrich
The architectural landscape of Gdańsk in the times of Hevelius . . . . . . . . 53
Krystyna Jackowska
The portraits of Johannes Hevelius . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Maria Otto
The seventeenth-century Gdańsk’s hiob. Johannes Hevelius about the fire
of his observatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Hevelius – the neverending presence and inspiration / 119
Monika Żmudzka‑Brodnicka
‘Atlas of the scholar of the world’ – about the written poetry in honor
of Johannes Hevelius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Agnieszka Witczak
Iohannes Petrus Titius. The occasional poems dedicated to Hevelius . . . . . 129
Table of Contents
Piotr Kitowski
The draft of the blue odd light. The polar lights over Gdańsk in the night
of 17/18 March 1716 in the description of Johann Arnd . . . . . . . . . 147
Piotr Paluchowski
One hundred years later. The information about astronomy and physics
in Gdańsk’s magazine ‘Danziger Erfahrungen’ in the years 1739–1793 . . . . 157
Piotr Gnaciński
Hevelius’ observations and modern astronomy . . . . . . . . . . . . . 165
Janusz Dargacz
The new findings on the localization of Johannes Hevelius houses . . . . . . 173
Andrzej Woziński
Astrology in late medieval and in early modern Gdańsk in the context
of local artistic realisations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Maria Sibińska
The space hunting, i.e. the arctic sky stories . . . . . . . . . . . . . . 209
Towards the Hevelius’ culture? / 221
Anna Zalewska
Anniversaries, monuments, exhibitions, souvenirs as manifestations
of ‘unclosed reality’. Johannes Hevelius (1611–2011)
and his place of (in) the collective memory . . . . . . . . . . . . . . 223
Andrzej Zbierski
The age of Hevelius. Scholar, Gdańsk citizen, European . . . . . . . . . . 237
Maria Mendel
Scholars and places. About Hevelius’ culture . . . . . . . . . . . . . . 241
Andrzej Taranek
In the memory of Johannes Hevelius masterpiece Firmamentum Sobiescianum
sive Uranographia. The ex libris of Pope John Paul II, Gdańsk 1987 . . . . . . 253
Annex / 257
Maria Mendel
The Year of Johannes Hevelius is over. University of Gdańsk summarizes
it’ s participation in the jubilee of the great scholar . . . . . . . . . . . . 259