ŚWIAT MATEMATYKÓW DZIEJE PROFESJI I ŚRODOWISKA

Opis

ŚWIAT MATEMATYKÓW DZIEJE PROFESJI I ŚRODOWISKA

AUTOR: ZAKRZEWSKI MAREK

wydawca Oficyna Wydawnicza GiS

 

Do końca XVIII wieku matematyka rozumiana była bardzo szeroko, obejmowała astronomię, cześć fizyki, nawigację, balistykę, architekturę i wiele innych dziedzin. W konsekwencji zawód matematyka znacznie odbiegał od tego, który dziś znamy. ,,Świat matematyków” to historia kształtowania się tego zawodu w okresie ostatnich 800 lat. Opisuje instytucje, w których matematycy pracowali i wynikajace stąd odmienności ich kariery zawodowej. Mnóstwo zdumiewających szczegółow w tej materii czyni z książki pasnonującą lekturę. Autor korzysta z obszernej literatury anglosaskiej, francuskiej i niemieckiej, sporadycznie rosyjskiej i włoskiej. Książka nie ma odpowiednika w literaturze światowej.

 

Spis treści

Przedmowa xv

I W cieniu antyku (1100-1450) 1

1 Dziedzictwo antyku i ruch translatorski 3

1.1 Dziedzictwo antyku 3

1.2 Klasycy greckiej matematyki: Euklides i Ptolemeusz 5

1.3 Wiek XII: czas translatorów 6

2 Uniwersytet średniowieczny i jego „artyści” 10

2.1 Uniwersytet średniowieczny 10

2.2 Quadrivium 12

2.3 Filozofia przyrody 14

3 Europa uczy się liczyć 18

3.1 Nowe cyfry — nowa arytmetyka 18

3.2 Leonardo z Pizy 21

3.3 Szkoły abaku i księgowości 22

3.4 Luca Pacioli i jego świat 25

II Praktycy, humaniści i katedry matematyki (1450-1600) 27

4 Świat praktyków 29

4.1 Nawigacja 29

4.2 Kartografia i geodezja 31

4.3 Balistyka, fortyfikacje i mechanika 33

4.4 Architektura, budownictwo i malarstwo 34

4.5 Mathematica mixta 35

5 Humanizm, druk i odkrycie Archimedesa 37

5.1 Świat humanistów 37

5.2 Drukarze, Wenecja i Euklides 38

5.3 Renesans matematyki i odkrycie Archimedesa 40

6 Pierwsze katedry matematyki i nowy mecenat 43

6.1 Pierwsze katedry matematyki 43

6.2 Mecenat dworski 46

6.3 Zabiegi o sławę 48

7 Poza Italią 50

7.1 Lektorzy królewscy i Coll`ege royal 50

7.2 Anglia 52

7.3 Portugalia i Hiszpania 53

7.4 Niderlandy 56

7.5 Europa Środkowa 58

8 Narodziny szkoły średniej 60

8.1 Szkolnictwo włoskie w okresie Renesansu 60

8.2 Francja i kolegia jezuickie 61

8.3 Gimnazja w krajach protestanckich 63

8.4 Szkoły średnie w Anglii 64

Interludium: język nauki 66

III Czas akademii (1600-1800) 71

9 Nowa matematyka i jej zastosowania 73

9.1 Matematyzacja fizyki 73

9.2 Matematyka w naukach społecznych 75

10 Współpraca naukowa w XVII i XVIII wieku 79

10.1 Podróże i korespondencja 79

10.2 Prywatne akademie włoskie 80

10.3 Krąg Mersenne’a 81

10.4 Towarzystwa naukowe i akademie 83

11 Od Gresham College do Royal Society 85

11.1 Gresham College 86

11.2 Towarzystwo Królewskie 87

11.3 Isaac Newton i spory o priorytet 90

12 Trzy akademie: Paryż, Berlin i Sankt-Petersburg 94

12.1 Acad´emie royale des sciences 94

12.2 Królewska Akademia Nauk w Berlinie 99

12.3 Cesarska Petersburska Akademia Nauk 101

12.4 Euler: droga do Sankt-Petersburga 103

13 Uniwersytet czasów przełomu 105

13.1 Uniwersytet paryski, Oxbridge i uniwersytety niemieckie 105

13.2 Stopnie naukowe i kariera uniwersytecka w XVII i XVIII wieku 108

14 Matematyka w szkołach ponadelementarnych XVIII wieku 111

14.1 Matematyka w Getyndze i Paryżu 112

14.2 Kolegia i szkoły zawodowe 113

14.3 Szkoła średnia na progu nowoczesności 115

Interludium: geografia nauki 1500-1900 119

IV W stronę nowożytnego uniwersytetu (1800-1918) 123

15 Między matematyką czystą a fizyką matematyczną 125

15.1 Podstawy analizy, szeregi Fouriera i teoria Cantora 125

15.2 Od algebry klasycznej do abstrakcyjnej 127

15.3 Geometria i przestrzenie 127

16 Les grandes ´ecoles, Sorbona i fakultety prowincjonalne 129

16.1 Les grandes ´ecoles 130

16.2 Liceum i classes pr´eparatoires 132

16.3 L’Universit´e 133

16.4 Stopnie akademickie i ścieżki kariery 135

16.5 Akademia i instytucje pokrewne 136

17 Berlin, Getynga i uniwersytet nowożytny 138

17.1 Gauss i niemieckie środowisko matematyczne 138

17.2 Studia i doktorat 140

17.3 Kariera akademicka i docenci prywatni 141

17.4 Berlin 144

17.5 Getynga: era Kleina i Hilberta 147

18 Oxbridge, Londyn i uniwersytety szkockie 150

18.1 Cambridge i Tripos 150

18.2 Oksford 155

18.3 Londyn 156

18.4 Uniwersytety szkockie i irlandzkie 157

18.5 Euklides i fluksje 159

18.6 Zdala od Cambridge 161

19 Matematycy na uczelniach technicznych 162

19.1 ´Ecole centrale des arts et manufactures 162

19.2 Uczelnie techniczne w Europie Środkowej 163

19.3 Anglia 166

20 Włochy — nowy ważny gracz 168

20.1 Między Galileuszem a Risorgimentem 168

20.2 Włochy zjednoczone 171

20.3 Najważniejsze centra: Piza i Turyn 173

21 Czasopisma, redaktorzy i wydawcy 175

21.1 Pierwsze czasopisma matematyczne 176

21.2 Pisma Crella i Liouville’a 177

21.3 Guccia i jego Rendiconti 179

21.4 Wydawcy 180

22 Towarzystwa naukowe i pierwsze kongresy 183

22.1 Towarzystwa naukowe i zjazdy krajowe 183

22.2 Towarzystwa matematyczne 184

22.3 W stronę kongresów: droga do Zurychu (1897) 186

22.4 Paryż 188

22.5 Heidelberg – Rzym – Cambridge 190

23 Protekcja, pochodzenie i płace 191

23.1 Protekcja i nepotyzm 191

23.2 Pochodzenie 193

23.3 Płace 195

Interludium: nauka w liczbach 199

V Na progu nowoczesności:

specjalizacja, globalizacja i modernizm (1918-1945) 203

24 Od czystej matematyki do czystej abstrakcji 205

24.1 Teoria mnogości, podstawy i antynomie 205

24.2 Struktury abstrakcyjne 207

25 Niemcy 208

25.1 Okres Republiki Weimarskiej 208

25.2 Niemcy pod rządami Hitlera: ustawy rasowe i emigracja 211

25.3 Matematyka niemiecka w czasach nazizmu 215

26 Francja – Wielka Brytania – Włochy 217

26.1 Francja 217

26.2 Wielka Brytania 221

26.3 Włochy 224

27 Peryferia matematycznej Europy I 227

27.1 Austria 227

27.2 Węgry 229

28 Peryferia matematycznej Europy II 233

28.1 Szwajcaria 233

28.2 Belgia i Holandia 234

28.3 Kraje skandynawskie 236

29 Polska 239

29.1 Matematyka polska w czasach zaborów 239

29.2 W przededniu niepodległości 241

29.3 Czas świetności 244

29.4 Czas tragedii 249

30 Nowe czasopisma i inne inicjatywy wydawnicze 251

30.1 Czasopisma przeglądowe 251

30.2 Czasopisma specjalistyczne 254

30.3 Dzieła zebrane 256

30.4 Encyklopedia nauk matematycznych 258

30.5 Monografie i podręczniki 260

31 Kongresy międzywojnia i Medal Fieldsa 262

31.1 Strasburg 1920 – Toronto 1924 263

31.2 Bolonia 1928 – Zurych 1932 – Oslo 1936 265

31.3 Medal Fieldsa 268

31.4 Kongresowe polonica 269

32 Nowe miejsca pracy 270

32.1 Matematycy w przemyśle 270

32.2 i wojskowości 274

VI Doganianie Europy (1650-1945) 277

33 Sankt-Petersburg 279

33.1 Początki nauczania matematyki w Rosji 279

33.2 Łobaczewski i Braszman 282

33.3 Studia zagranicą: Ostrogradski i Buniakowski 284

33.4 Czebyszew i szkoła petersburska 286

34 Moskwa 289

34.1 Uniwersytet i towarzystwo matematyczne 289

34.2 Szkoła moskiewska 292

35 Związek Radziecki 295

35.1 Powstanie radzieckiej szkoły matematycznej 295

35.2 Śmierć Jegorowa i „sprawa akademika Łuzina” 298

35.3 Edukacja matematyczna w Rosji i ZSRR 301

36 Ameryka kolonialna i pierwsze 100 lat niepodległości 302

36.1 Czasy kolonialne 302

36.2 Początki niepodległości i pokolenie Bowditcha 304

36.3 Pokolenie Benjamina Peirce’a 307

37 Uniwersytet Hopkinsa i jego naśladowcy (1876-1933) 311

37.1 Uniwersytet Johna Hopkinsa 312

37.2 Amerykańskie Towarzystwo Matematyczne 314

37.3 Chicago i E. H. Moore 315

37.4 Harvard 316

37.5 Princeton 317

37.6 MIT i Caltech 318

38 USA: rok 1933 i potem 320

38.1 Instytut Studiów Zaawansowanych 320

38.2 Imigracja 1933-45 322

38.3 Niedoszły kongres: Cambridge (Mass.) 1940 326

38.4 Ameryka przystępuje do wojny 327

39 Japonia 329

39.1 Czasy szogunatu Tokugawów (1600-1868) 329

39.2 Geometria sakralna 332

39.3 Okres Meiji (1868-1912) i początki nowoczesności 333

40 Chiny 337

40.1 Jezuici i cesarz Kangxi 337

40.2 Misje protestanckie 338

40.3 Okres późnego cesarstwa i republiki 341

Epilog 343

Bibliografia 351

Indeks osób i miast 363