Sina śmierć z Azji Epidemie cholery

Opis

Sina śmierć z Azji. Epidemie cholery w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego w XIX wieku

Autor: Iwona Janicka

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

 

Tematyka epidemii cholery była już wielokrotnie podejmowana tak przez lekarzy, jak i historyków medycyny. Mimo to nadal kryje w sobie wiele wątków i zagadnień, które czekają na pogłębione opracowanie. Niniejsza monografia pod wieloma względami wypełnia to zadanie. Skoncentrowano się w niej na terenach sześciu litewskich i białoruskich guberni, przez które w ciągu XIX wieku przeszły cztery pandemie cholery, zbierając tu potężne żniwo w postaci setek tysięcy ludzkich istnień. Przedstawienie statystycznej strony działania tej zaraźliwej choroby jest jednym z walorów książki. Autorka czyni nowe ustalenia w tym zakresie, koryguje dotychczasowe, pokazuje trudności, z jakimi borykała się podczas zbierania danych. Prezentuje, w jaki sposób w czasie epidemii tworzono system opieki nad zdrowiem publicznym, z jakich elementów się on składał, jak funkcjonował, jakie były jego niedostatki. Przedstawiono tu również mało w sumie znane kwestie działania kordonów sanitarno-wojskowych oraz kwarantann. Działania podejmowane przez rosyjskie władze w tej materii porównano z tymi, jakie przeprowadzano w tym czasie w innych krajach europejskich, a także na wspólnej, międzynarodowej arenie. Walorem publikacji, oprócz szerokiego tła i licznych opisanych zagadnień, jest też jej strona graficzna – zamieszczone mapy, zdjęcia, plany, karykatury i aneksy. Praca nad książką trwała kilka lat i jak napisał w swojej recenzji prof. dr hab. Adam Szarszewski z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego:

Jest to cenna i dobrze udokumentowana źródłowo monografia, wpisująca się w nurt badań interdyscyplinarnych szeroko rozumianego zdrowia publicznego nad zjawiskami choroby w jej wymiarze populacyjnym. Autorka przedstawia zarówno rozwój koncepcji pochodzenia cholery, przebieg poszczególnych pandemii, statystykę zachorowań i zgonów, jak i podejmowane działania przeciwepidemiczne, wynikające z rozmaitych poglądów etiologicznych choroby na przykładzie północno-zachodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego w XIX wieku. Koncepcja rozprawy jest spójna i została konsekwentnie zrealizowana. Stanowi przykład klasycznej monografii historycznej, ujmującej badane zagadnienie całościowo, w oparciu o dane szczegółowe.

Rozmowa o książce z autorką w audycji OFF Czarek w radio TOK FM.

 

Spis treści

Wykaz skrótów . .9

Wstęp . . 13

I. Cholera . . 33

I.1. Patologia, epidemiologia i etiologia cholery

w dziewiętnastowiecznej dyskusji naukowej . . . 33

I.1.1. Patologia cholery . .. . 33

I.1.2. Teorie epidemiologii i etiologii cholery . .. 57

I.2. Warunki fizjograficzne i społeczno-cywilizacyjne

w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego . 96

I.2.1. Gubernia wileńska . . 98

I.2.2. Gubernia kowieńska . . . 104

I.2.3. Gubernia grodzieńska . . . 109

I.2.4. Gubernia minska .  113

I.2.5. Gubernia mohylewska . .  . 120

I.2.6. Gubernia witebska . . 124

I.3. Chronologia, geograficzna i statystyka pandemii cholery .  130

I.3.1. Pandemie cholery .  130

I.3.1.1. Pierwsza pandemia 1817–1823 . . 143

I.3.1.2. Druga pandemia 1826–1837 . .. 144

I.3.1.3. Trzecia pandemia 1841–1861 . 149

I.3.1.4. Czwarta pandemia 1863–1875 .. . 152

I.3.1.5. Piata pandemia 1881–1896 .  . 154

I.3.2. Statystyka epidemii cholery w północno-zachodnich

guberniach Cesarstwa Rosyjskiego – trudności badawcze . .. 161

I.3.3. Epidemie cholery w północno-zachodnich

guberniach Cesarstwa Rosyjskiego . .180

I.3.3.1. Epidemie z okresu drugiej pandemii (1831, 1837–1838) . . 180

I.3.3.2. Epidemie z okresu trzeciej pandemii (1847–1849, 1852–1859) . 189

I.3.3.3. Epidemie z okresu czwartej pandemii (1866–1867, 1869–1873) . . . 203

I.3.3.4. Epidemie z okresu piątej pandemii (1892–1895) . .. . 208

II. Profilaktyka zdrowotna i organizacja systemu ochrony zdrowia . . . 219

II.1. Indywidualne i zbiorowe środki ochronne przeciwko cholerze

II.1.1. Instytucjonalno-prawne warunki określające sposoby zapobiegania

chorobom zakaźnym i walki z epidemiami w Cesarstwie Rosyjskim

II.1.2. Zalecenia higieniczno-sanitarne jako element profilaktyki zdrowotnej

II.1.3. Środki medyczno-policyjne

II.2. Środki bezpieczeństwa na drogach

II.2.1. Kordony sanitarne i kwarantanny na drogach lądowych

II.2.2. Ograniczenia w ruchu rzecznym

II.2.3. Środki sanitarne na drogach kolejowych

III. Walka z cholera . .  471

Pomoc medyczna i opieka nad chorymi . . .. 471

III.1.1. Placówki medyczne i ich personel . . . . 471

III.1.2. Leczenie i opieka nad chorymi . . . 529

III.1.3. Pochówek zmarłych na cholere . . . . 585

III.2. Usuwanie skutków epidemii i działania reformatorskie .  . 613

III.2.1. Dekontaminacja cholery . . . . 613

III.2.2. Przedsięwzięcia sanitarne i reformy w części medycznej. . 644

Zakończenie . . . 691

Aneksy .. 697

Aneks 1. Zmiany granic guberni i powiatów Kraju Północno-Zachodniego

w latach 1797–1917 . . 697

Aneks 2. Wiadomość o urzędnikach medycznych i niższych służących zatrudnionych

w mieście Poniewieżu dla powstrzymania epidemicznej cholery w 1853 r.

z rozporządzenia tamtejszego Powiatowego Komitetu Cholerycznego . . 700

Aneks 3. Liczba chorych i zmarłych na cholerę w północno-zachodnich guberniach

Rosji w XIX w. według badaczy rosyjskich, litewskich i polskich . . . . . . 702

Aneks 4. Zestawienie danych dotyczących przebiegu cholery w północno-zachodnich

guberniach Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1831–1895 . . . . . . . . . 707

Aneks 5. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych

i powiatach w obwodzie białostockim w latach 1831 i 1837 . . . . . . . 717

Aneks 6. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych,

nadetatowych i powiatach guberni wileńskiej w latach 1831–1894 . . . . . 719

Aneks 7. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych

i powiatach guberni kowieńskiej w latach 1848–1895 . . . . . . . . . 726

Aneks 8. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych

i powiatach guberni grodzieńskiej w latach 1831–1894 . . . . . . . . 735

Aneks 9. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych

i powiatach guberni mińskiej w latach 1831–1894 . . . . . . . . . . 746

Aneks 10. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych,

Aneks 11. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych

i powiatach guberni witebskiej w latach 1831–1894

Aneks 12. Zachorowania i zgony z powodu schorzenia

określanego jako „cholera nostras” w latach 1881–1893

Aneks 13. Zachorowania i zgony z powodu schorzenia

określanego jako „cholera nostras” (łącznie z północno-zachodnimi guberniami)

Aneks 14. Przychody i rozchody oddziałów szpitali cholerycznych

w guberni grodzieńskiej od listopada 1852 r. do 1 stycznia 1854 r.

Aneks 15. Projekty naczelników północno-zachodnich guberni rozdzielenia

etatów medycznych przedstawione Departamentowi Medycznemu

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 1883 r. . 783

Aneks 16. Miary rosyjskie .. 791

Aneks 17. Nazwy rosyjskich instytucji i urzędów . . . 792

Bibliografia . .  . 795

Spis ilustracji . . . 825

Spis map . .  827

Spis tabel . .  . 828

Abstract . 830

Santrauka . . . 836

Indeks osób . . 839

.