Młode Miasto Gdańsk (1380–1455) i jego patrymonium

Opis

Młode Miasto Gdańsk (1380–1455) i jego patrymonium

Autor: Piotr Samól

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Tematem rozprawy jest Młode Miasto Gdańsk i jego patrymonium. Ramy chronologiczne odpowiadają okresowi funkcjonowania tego organizmu miejskiego, od wystawienia przywileju lokacyjnego w 1380 r. po jego rozbiórkę w 1455 r. Młode Miasto zostało założone na północny zachód od Starego Miasta, jako czwarty człon wchodzący w skład późnośredniowiecznej aglomeracji Gdańska – obok Głównego i Starego Miasta oraz rybackiej osady Osiek. Krótki okres egzystencji ośrodka spowodował, że badaniami objęto nie tylko samą strefę osadniczą, ale także jego terytorium ziemskie (patrymonium) oraz relacje między nimi.

Założenia badawcze i szeroka kwerenda archiwalna pozwoliły ustalić nowe fakty dotyczące rozwoju przestrzennego średniowiecznego zespołu osadniczego Gdańska (określenie położenia strefy osadniczej miasta i granic jego patrymonium), członków władz miejskich Młodego Miasta (uzupełnienie dotychczasowych informacji o składach rady i ławy Młodego Miasta), jego organizacji kościelnej (w tym statusu parafialnego kościoła św. Bartłomieja przed 1456 r.), powiązań rodzinnych i gospodarczych między patrycjatem Głównego, Starego i Młodego Miasta, podstaw prawnych i ekonomicznych życia jego mieszkańców, przyczyn powstania oraz zagłady miasta, a także roli, jaką Młode Miasto i jego mieszkańcy odgrywali w polityce zakonu krzyżackiego (m.in. kwestia kompletnej apatii politycznej Młodego Miasta w okresie istnienia Związku Pruskiego oraz próby pojednawcze podejmowane przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena po wybuchu wojny trzynastoletniej).

Spis treści

Słowo wstępne · 9

Wprowadzenie · 11

Geneza powstania, przestrzeń i ustrój Młodego Miasta · 37

Lokacja Młodego Miasta · 37

Przed założeniem miasta · 37

Proces lokacji · 50

Przywilej lokacyjny · 55

Dochody skarbowe pobierane z Młodego Miasta przez władcę terytorialnego · 59

Przestrzeń miasta · 64

Położenie strefy osadniczej · 64

Granica między Starym i Młodym Miastem · 68

Ulice i ich zagospodarowanie · 78

Port – Bollwerk · 84

Patrymonium i jego przestrzeń · 86

Suchanino · 86

Wykup Rutek · 88

Łąki nad Wisłą · 90

Swerenis · 93

Ustrój Młodego Miasta · 95

Zasadźca – dziedziczny sołtys · 95

Rada · 96

Sędzia · 106

Ława · 109

Organizacja kościelna w Młodym Mieście · 111

Topografia sakralna Młodego Miasta · 111

Teorie dotyczące liczby kościołów · 111

Jeden czy dwa szpitale św. Jakuba? · 118

Hipotetyczne położenie klasztoru Karmelitów · 123

Położenie kościoła św. Bartłomieja · 126

Dzieje świątyń · 128

Kościół św. Bartłomieja i proboszczowie Młodego Miasta · 128

Klasztor Karmelitów i kościół Najświętszej Maryi Panny · 139

Szpital Wszystkich Bożych Aniołów · 147

Szpital św. Jakuba · 150

Ludzie i gospodarka · 159

Demografia Młodego Miasta · 159

Szacunkowa liczba mieszkańców · 159

Problem obywatelstwa gmin w Gdańsku · 166

Próba ustalenia tendencji demograficznych w Młodym Mieście · 174

Elita polityczna i gospodarcza · 178

Setheler – von Oringen · 179

Von Kanten – Rycquin – Zukowen · 187

Stoltzefuss – Heiland – Rosenthal · 193

Powiązani z elitą władzy: Koch, Wittenburg, Ficke, Schönau, Ewerd, Gleibitz · 196

Źródła dochodów mieszkańców · 201

Handel · 201

Główne towary przeładowywane w porcie Młodego Miasta · 201

Cło funtowe · 205

Kontakty handlowe Młodego Miasta · 209

Jarmark · 213

Uwagi ogólne o handlu Młodego Miasta · 214

Rzemiosło i działalność wytwórcza · 216

Rynek budowlany · 221

Rynek kapitałowy (kredyt) · 224

Likwidacja Młodego Miasta · 237

Przed wybuchem wojny trzynastoletniej · 237

Pierwsze zniszczenie Młodego Miasta · 237

Współpraca między Młodym Miastem a pozostałymi gminami w Gdańsku · 244

Młode Miasto w pierwszym roku wojny trzynastoletniej · 254

Inicjatywa Związku Pruskiego (do bitwy pod Chojnicami) · 254

Próba restytucji władztwa krzyżackiego i zburzenie miasta · 257

Po rozbiórce Młodego Miasta · 266

Postawy byłych mieszkańców Młodego Miasta w okresie wojny trzynastoletniej · 266

Likwidacja młodomiejskiego patrymonium · 273

Nicolaus Stoltzefuss w służbie Zakonu · 275

Epilog – Młode Miasto jak o tzw . miasto nowe · 287

Problematyka lokacji · 287

Relacje „nowego miasta” z władcą terytorialnym i sąsiednią gminą · 297

Likwidacja samodzielności gmin · 304

Podsumowanie · 309

Wykaz skrótów · 315

Spis ilustracji · 317

Spis tab el · 320

Spis tablic · 321

Bibliografia · 322

Źródła archiwalne · 322

Źródła drukowane · 324

Opracowania · 327

Summary. The Young City (Jungstadt)

in Gdańsk (1380–1455) and Its Territory · 345