Opis

Czytanie ikony. W kręgu literatury, teatru i filmu

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Autor: Elżbieta Mikiciuk

Książkę Czytanie ikony. W kręgu literatury, teatru i filmu poświęcam malarstwu ikonowemu i jego podwójnej lekturze. Sytuując ikonę pośród innych sztuk i badając ich wzajemne relacje, z jednej strony podejmuję próbę odczytania języka ikony, odkrywania zawartej w niej prawdy, jej najgłębszego sensu religijnego, z drugiej zaś poddaję interpretacji wybrane dzieła literackie, teatralne i filmowe, których twórcy na różne sposoby czytają ikonę, czynią ją ważnym tematem (motywem) utworu lub też odwołują się do estetyki, a co za tym idzie – bardziej lub mniej świadomie także do teologii malarstwa ikonowego.

W pierwszym rozdziale książki, zatytułowanym Literackie odczytania i почитания ikony, przedmiot mojej analizy stanowią utwory prozatorskie, „wychylone” ku ikonie, wskazujące drogę ku ikonowej rzeczywistości przemienionej albo nawet ją odsłaniające (powieści i opowiadania Fiodora Dostojewskiego) czy też będące swoistymi „ikonopisami” (powieść Mistrz niewidzialnej strony Andrzeja Turczyńskiego). Kolejny rozdział, noszący tytuł Teatralna percepcja ikony, w swej pierwszej części pomyślany został jako refleksja na temat obecności ikony Chrystusa w teatrze. W tym fragmencie książki odnoszę się do spektakli takich twórców teatralnych, jak Jerzy Grotowski, Janusz Opryński czy Romeo Castellucci. (…) W następnym podrozdziale koncentruję się na spektaklu Żywot protopopa Awwakuma Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, inspirowanym malarstwem ikonowym, by jednocześnie podjąć refleksję na temat rozłamu („raskołu”) „rosyjskiej duszy”, jej – jak to ujmuje teatralna wizja Włodzimierza Staniewskiego – schizmatyckiej antyświatowości i antycielesności. W ostatnim rozdziale książki Twórcy filmowi wobec sztuki ikony interpretacji poddane zostają dwa filmy: Andriej Rublow Andrieja Tarkowskiego oraz Meteory Spirosa Stathoulopoulosa, które w istotny sposób odnoszą się do sztuki ikony i poddają święty obraz twórczej interpretacji, czyniąc go kluczem do duchowego świata bohaterów.

Spis treści

Wprowadzenie • 7

„Pisanie” i „czytanie” ikony jako pozna(wa)nie Pierwowzoru • 7

Ikona w interpretacji twórców literatury, teatru i filmu • 30

Rozdział 1. Literackie odczytania i почитания ikony • 35

„Zstąpienie do otchłani”. Fiodor Dostojewski jako ikono p i s a r z • 35

Powieść-dysputa o malarstwie ikonowym oraz literacka ikona z żywotem.

Mistrz niewidzialnej strony Andrzeja Turczyńskiego • 83

Rozdział 2. Teatralna percepcja ikony • 129

„Maska” Boga-Człowieka. Teatr wobec ikony Jezusa Chrystusa • 129

„Ożywione” ikony i „dusza rosyjska”.

Gardzienicki Żywot protopopa Awwakuma • 171

Rozdział 3. Twórcy filmowi wobec sztuki ikony • 211

„Pójdziemy do Trójcy!” Ikona w Andrieju Rublowie

Andrieja Tarkowskiego (od scenariusza do wizji filmowej) • 211

Ikona i eros. Meteory Spirosa Stathoulopoulosa • 251

Zakończenie • 293

Bibliografia • 301

Spis ilustracji • 327