Opis
Natura woli, wolność a konieczność. Stanowisko Jana Dunsa Szkota na tle koncepcji św. Augustyna, św. Anzelma z Canterbury i św. Tomasza z Akwinu
Autorzy: Martyna Koszkało
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego
Przedmiotem monografii jest analiza koncepcji woli, wolności i konieczności, zawartych w pismach Jana Dunsa Szkota. Koncepcja Dunsa została przedstawiona na tle rozważań dwóch myślicieli, których poglądy wywarły duży wpływ na koncepcje Szkota – św. Augustyna (wola jako samodzielna władza zdolna do autodeterminacji) i św. Anzelma z Canterbury (affectiones w woli). Z kolei odniesienie do poglądów Akwinaty jest podyktowane następującymi racjami: po pierwsze, poglądy św. Tomasza były dla Szkota punktem bezpośredniego odniesienia, szczególnie w dyskusji nad problemem doskonałości woli w stosunku do intelektu, po drugie – zarówno Akwinata jak i Szkot reprezentują stanowiska umiarkowane w dyskusji nad relacją wola/intelekt w etyce, a jednak są odmienne. Skontrastowanie tych stanowisk pozwoliło uwyraźnić specyfikę poglądów Szkota.
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Rozdział I
Rozwój pojęcia woli w filozofii starożytnej . . . . 17
1.1. Uwagi metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.2. Wola i wolność w poglądach starożytnych filozofów pogańskich . . . 22
1.2.1. Skrajny intelektualizm etyczny Sokratesa . . . . . . . . . 22
1.2.2. Wola w poglądach Platona . . . . . . . . . . . . . . 28
1.2.2.1. Wizja duszy – thymos jako pierwotne pojęcie woli . . 29
1.2.2.2. Intelektualizm versus woluntaryzm u Platona . . . . 33
1.2.2.3. Cel ostateczny człowieka według Platona –
intelektualistyczna czy woluntarystyczna
koncepcja szczęścia? . . . . . . . . . . . . . 36
1.2.3. Wola w poglądach Arystotelesa . . . . . . . . . . . . . 38
1.2.3.1. Dobrowolność czynu . . . . . . . . . . . . . 38
1.2.3.2. Arystotelesa koncepcja struktury duszy . . . . . . 41
1.2.3.3. Wola – proairesis czy boulēsis? . . . . . . . . . . 42
1.2.3.4. Cel ostateczny człowieka według Arystotelesa –
eudajmonizm intelektualistyczny
czy woluntarystyczny? . . . . . . . . . . . . 47
1.3. Wola w poglądach św. Augustyna . . . . . . . . . . . . . . 49
1.3.1. Św. Augustyn w kontekście późnej filozofii starożytnej . . . . 49
1.3.2. Nowa antropologia i nowa wizja duszy ludzkiej –
intelekt, wola, pamięć . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1.3.3. Natura woli według św. Augustyna . . . . . . . . . . . 63
1.3.3.1. Chcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
1.3.3.2. Sprawczość i konflikt pragnień . . . . . . . . . 65
1.3.3.3. Odpowiedzialność i autodeterminacja woli . . . . . 69
1.3.3.4. Wola a intelekt i namiętności . . . . . . . . . . 71
1.3.3.5. Unde malum? . . . . . . . . . . . . . . . . 75
1.3.3.6. Szczęście . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
1.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Rozdział II
Metafizyczne warunki wo lności . . . . . . . . . . . 89
2.1. Kontyngencja a wolność . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
2.1.1. Przyczyna i rodzaje kontyngencji . . . . . . . . . . . . 95
2.1.2. Wola człowieka a wola Boga wobec aktów,
przedmiotów i skutków . . . . . . . . . . . . . . . 101
2.1.3. Wola człowieka a wola Boga
w działaniu synchronicznym i diachronicznym . . . . . . 105
2.2. Konieczność a wolność . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
2.2.1. Konieczność bezwzględna aktu samozwrotnej miłości Boga . 127
2.2.2. Pragnienie celu ostatecznego . . . . . . . . . . . . . 137
2.2.2.1. Konieczność pragnienia celu ostatecznego –
stanowisko Tomasza z Akwinu . . . . . . . . . 138
2.2.2.2. Niekonieczność pragnienia celu ostatecznego –
argumentacja Szkota . . . . . . . . . . . . 141
2.2.2.2.1. Niekonieczność pragnienia celu
ostatecznego w wizji uszczęśliwiającej . . 158
2.2.2.2.2. Natura wolności zbawionych . . . . . 172
2.2.2.3. Wola w odniesieniu do celu i środków . . . . . . 181
2.2.3. To, co wolne, a to, co naturalne . . . . . . . . . . . . 183
2.2.4. (Nie)konieczność miłowania rzeczy przez Boga . . . . . . 188
2.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Rozdział III
Wola a rozumność . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
3.1. Skłonności woli – pragnienie szczęścia
i pragnienie sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3.1.1. Affectiones woli – inspiracje Anzelmiańskie . . . . . . . . 203
3.1.2. Skłonności woli – koncepcja Jana Dunsa Szkota . . . . . 207
3.1.2.1. Inklinacje woli a upadek aniołów . . . . . . . . 227
3.1.2.2. Zło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
3.1.2.2.1. Przyczyna zła moralnego . . . . . . . 252
3.1.2.2.2. Czy wola może pragnąć
czegoś ex malitia? . . . . . . . . . 258
3.2. Wola jako władza rozumna i aktywna . . . . . . . . . . . . 266
3.2.1. Wola jako potentia rationalis . . . . . . . . . . . . . 267
3.2.2. Zdolność woli do autodeterminacji. Indeterminizm . . . . 271
3.2.2.1. Dlaczego wola chce danej rzeczy, a nie innej? . . . 280
3.3. Wola i intelekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
3.3.1. Współdziałanie woli i intelektu w akcie chcenia . . . . . . 283
3.3.1.1. Wola jako przyczyna częściowa
i zasadnicza aktu chcenia . . . . . . . . . . . 288
3.3.2. Problem akrazji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
3.4. Wola Boga a rozumność prawa naturalnego –
ugruntowanie norm moralnych . . . . . . . . . . . . . . 308
3.4.1. Prawo naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
3.4.1.1. Dyspensa od prawa naturalnego . . . . . . . . 313
3.4.1.2. Warunki możliwości zmiany norm moralnych –
kontyngencja, natura prawodawcy, wola Boga . . . 317
3.4.2. Natura rzeczy a normatywność . . . . . . . . . . . . 323
3.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Teksty źródłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Opinie
Na razie nie ma opinii o produkcie.